Trong quá trình chăm sóc và giáo dục trẻ, nhận thấy được một phần rất quan trọng đó chính là “âm nhạc”. Âm nhạc là một bộ phận không thể thiếu trong cuộc sống của con người. Đối với trẻ mầm non, âm nhạc có vai trò vô cùng quan trọng trong việc giáo dục nhân cách. Âm nhạc là nguồn cảm hứng nội tâm, là phương tiện giúp trẻ nhận thức thế giới xung quanh, phát triển ngôn ngữ, quan hệ giao tiếp, trao đổi tình cảm, âm nhạc của trẻ là thế giới kỳ diệu đầy cảm xúc.
Điều đáng nói là âm nhạc tạo nên những cung bậc tình cảm rất tinh tế, thuần hóa tâm thức, đưa con người về với nhân cách vốn có của mình. Chính vì âm nhạc tác động lên mặt xúc cảm và tư tưởng nên âm nhạc đóng vai trò không kém phần quan trọng trong việc giáo dục con người, nhất là thế hệ trẻ. Có thể thông qua âm nhạc để giáo dục tư tưởng, đạo đức cho trẻ. Âm nhạc giúp con người, nhất là thời thơ ấu đang phát triển, lớn lên về mọi mặt: văn, thể, mỹ, đức, trí…
Đứng trước tình hình đổi mới của đất nước, cùng với sự phát triển không ngừng của nền giáo dục nước nhà, đất nước đang trên đường mở cửa những ảnh hưởng không nhỏ của nhiều nền văn hóa khác nhau thì việc giữ gìn và phát huy truyền thống văn hóa vốn có của ông cha ta từ ngàn xưa là nhiệm vụ cần và cập nhật nhất…. Đặc biệt là những điệu nhảy “Hip hop”; “Rock”… đã ảnh hưởng không nhỏ đến thế hệ trẻ . Chính vì vậy, việc bảo tồn và phát huy các giá trị của dân ca là đưa dân ca đến mọi tầng lớp, nhất là các em học sinh ở các bậc học, để dân ca dần trở thành một nhân tố âm nhạc không thể thiếu của cuộc sống hiện đại.
Như chúng ta đã biết, Việt Nam có 54 dân tộc anh em sinh sống, mỗi dân tộc lại có âm điệu, lời ca riêng. Đây là những giá trị văn hóa phi vật thể vô cùng quý giá của dân tộc Việt Nam. Đặc biệt, ngay từ thuở lọt lòng, dân ca đã giành cho trẻ những bài hát đơn sơ, mộc mạc nhưng du dương, ngọt ngào để đưa trẻ vào giấc ngủ êm đềm. Như vậy dân ca đến với trẻ từ rất sớm. Để hun đúc cho trẻ có tâm hồn dân tộc, lòng tự hào dân tộc về truyền thống quý báu của cha ông ta. Lấy nguồn cảm hứng từ thực tế cuộc sống, dân ca được sáng tạo nên, đó là lời ăn, tiếng nói của ông cha ta tích lũy từ ngàn đời.
Đó là những câu hát được truyền tải bằng âm thanh giọng điệu ngôn ngữ với nội dung nghệ thuật phong phú, đa dạng, đậm đà bản sắc dân tộc. Những cái hay, cái đẹp, những nét đặc sắc của dân tộc từ đời này qua đời khác đã theo các làn điệu dân ca tác động đến nhiều thế hệ. Những làn điệu dân ca, những sáng tác mang sắc thái dân tộc phải thực sự được trẻ cảm nhận từ lời ca đến cả tâm hồn của trẻ.
Trải qua hơn bốn ngàn năm thăng trầm, người Việt đã đúc kết một kho tàng dân ca thấm đậm tình yêu quê hương đất nước. Nghệ thuật gìn giữ và phát triển dân ca từ ngàn xưa đã trở thành nét văn hoá đặc biệt của người Việt Nam. Vì vậy thế hệ trẻ của chúng ta đã làm gì? và làm như thế nào để gìn giữ nét đẹp văn hóa truyền thống đó. Đây là một câu hỏi khó mà bất cứ ai trong chúng ta cũng đều phải suy nghĩ…. Đứng trước tình hình thực tế đó, với những khó khăn, thử thách cần phải làm một điều gì đó để đưa dân ca ngày càng đến gần với trẻ hơn. Đặc biệt, trẻ lứa tuổi này đã có khả năng toàn vẹn hình tượng âm nhạc. Những động tác của trẻ có vẻ như thuần thục, uyển chuyển hơn so với các lứa tuổi khác. Khả năng nghe nhạc và phối hợp các động tác nhịp nhàng hơn và thể hiện được sắc thái trên nét mặc khi biểu diễn. Đồng thời khi nghe và xem băng hình thì khả năng ghi nhớ và khả năng bắt chước tốt hơn. Chính vì vậy, “ Đưa dân ca tiếp cận gần hơn với trẻ Mầm non” sẽ góp một phần nhỏ bé vào việc phát triển nhân cách toàn diện cho trẻ đồng thời gìn giữ truyền thống quý báu của ông cha ta từ ngàn xưa để lại.
Dân ca là những bài hát do nhân dân sáng tác ra, không rõ tác giả. Đầu tiên có thể do một người nghĩ ra rồi truyền miệng qua nhiều người, từ đời này qua đời khác và được phổ biến từng vùng, từng dân tộc… Các bài hát được gọt giũa, sàng lọc qua nhiều năm tháng nên có sức sống bền vững với thời gian. Dân ca của mỗi nước, mỗi dân tộc hay mỗi vùng miền đều có âm điệu, phong cách riêng biệt. Sự khác nhau này tuỳ thuộc vào môi trường sống , hoàn cảnh địa lí và đặc biệt là ngôn ngữ. Việt Nam là một quốc gia đa dân tộc với một nền văn hoá lâu đời ,do đó ca nhạc Việt Nam phong phú, đa dạng. Kho tàng dân ca Việt Nam gồm nhiều vùng miền, nhiều thể loại : Dân ca quan họ Bắc Ninh, dân ca đồng bằng Bắc Bộ, dân ca Nam Bộ, dân ca của dân tộc miền núi phía bắc (đồng bào Thái; H’mông; Mường..), dân ca của dân tộc Tây Nguyên (Gia-Rai, Ê-đê, Ba-na, Xơ Đăng…) đều có bản sắc riêng. Từ bao đời nay, dân ca gắn bó với đời sống văn hóa và tinh thần cộng đồng các dân tộc trên khắp dải đất Việt Nam. Để gìn giữ bản sắc văn hóa của dân tộc Việt Nam, để dân ca đến gần hơn với trẻ. Cần có một số biện pháp như sau:
1.Lựa chọn những bài ca dao dân ca giúp trẻ dễ thuộc, dễ nhớ:
Trong kho tàng dân ca Việt Nam có rất nhiều bài hát dân ca, tuy nhiên chúng ta cần phải biết lựa chọn những bài hát dân ca phù hợp với trẻ để giúp trẻ dễ học, dễ nhớ. Đó là những bài dân ca được phổ nhạc từ những bài ca dao, đồng dao vì những bài đồng dao thường được gieo vần và rất gần gũi với trẻ nên trẻ dễ thuộc, dễ nhớ. Chính vì khả năng dễ nhớ, dễ tiếp thu, dân ca đi vào đời sống của trẻ thơ một cách rất tự nhiên và trong mọi hoàn cảnh.
VD: Bài hát “Rềnh rềnh ràng ràng” “Bắc kim thang”…
2. Lựa chọn những bài ca dao,dân ca phù hợp với chủ đề
Trong mỗi chủ đề cần lựa chọn các bài ca dao,dân ca phù hợp với chủ đề để giúp trẻ dễ nhớ hơn đồng thời gây sự hứng thú của trẻ vào trong hoạt động và phần nào khắc sâu thêm những kiến thức về chủ đề mà trẻ đã được học.
VD: Với chủ đề Quê hương tôi chọn bài: Cò lả; Inh lả ơi qua bài hát này tôi giới thiệu cho trẻ biết thêm về cảnh đẹp của đất nước Việt Nam ta có đồng lúa cò bay thẳng cánh, và một vùng núi Tây Bắc với ngàn hoa khoe sắc….Chủ đề nghề nghiệp tôi chọn bài: “Lý chiều chiều” dân ca Nam Bộ, để giới thiệu cho trẻ biết thêm về nghề nông và đây chính là một nền nông nghiệp lâu đời của đất nước Việt Nam ta. Sự chịu thương chịu khó, tảo tần, vất vả của những người dân lao động tay lấm chân bùn qua điệu lý “Lý chiều chiều”. Từ đó trẻ càng yêu quý và kính trọng những người dân lao động….
3. Đưa ca dao dân, ca vào các hoạt động ngày lễ , ngày hội
Con đường đưa ca dao , dân ca đến gần nhất với mọi người đó là thông qua các tiết mục văn nghệ mang âm hưởng dân ca . Những lời ca , giai điệu của các bài hát dân ca dễ đi vào lòng khán giả, biệt là trẻ nhỏ.
VD: Trong Ngày hội đến trường của bé có thể cho trẻ biểu diễn các tiết mục văn nghệ như : Trống cơm, cái bống, bống bống bang bang,…..
Trong ngày Tết trung thu cho em biểu diễn các bài : Về miền cổ tích, cây đa quán dốc….
4. Lồng ghép, đan xen ca dao,dân ca vào các hoạt động trong ngày
Bên cạnh các hoạt động chính trong ngày như hoạt động ngoài trời, hoạt động có chủ đích, hoạt động góc…chúng ta cũng có thể lồng ghép,đan xen ca dao , dân ca vào trong các hoạt động một cách nhẹ nhàng khuyến khích mọi trẻ cùng tham gia không nên gò bó , cứng nhắc.
Tác giả: Nguyễn Thị Hậu