CHUYÊN ĐỀ
GIÁO DỤC PHÁT TRIỂN TÌNH CẢM VÀ KĨ NĂNG XÃ HỘI
Phát triển tình cảm, kỹ năng xã hội là tiền đề quan trọng cho việc học, phát triển toàn diện của trẻ và là nguồn lực thúc đẩy sự phát triển các lĩnh vực khác và là hành trang để trẻ chuẩn bị vào phổ thông.
Ở lớp lá, là khối lớp mà trẻ sắp bước vào một môi trường học tập mới, vì thế ta cần phải hình thành cho trẻ những kỹ năng sống cần thiết để trẻ thích nghi với môi trường học tập mới. Ví dụ như: Kỹ năng giao tiếp, kỹ năng hợp tác làm việc và chia sẻ với bạn bè v.v...
ĐỐI VỚI TRẺ NHÀ TRẺ
Mục tiêu cơ bản trong giáo dục trẻ tuổi Nhà trẻ:
* Về tình cảm:
- Nhận biết biểu lộ cảm xúc của con người và sự vật gần gũi. Nhận biết sắc thái cảm xúc của mọi vật xung quanh -> Điều chỉnh hành vi của bản thân -> Học cách thể hiện cảm xúc -> Điều kiện quan trọng giúp phát triển các mối quan hệ tăng cường sự hiểu biết về con người, thế giới xung quanh. Cụ thể:
+ Từ 6 -> 12 tháng tuổi: Trẻ thích biểu lộ sự giao tiếp bằng âm thanh, cử chỉ của người giao tiếp cùng. Trẻ biểu lộ các cảm xúc với người xung quanh.Trẻ thích chơi với các đồ vật chuyển động có màu sắc sặc sỡ và phát ra âm thanh.
+ Từ 12 – 24 tháng tuổi: Trẻ biểu lộ sự thích thú giao tiếp bằng cử chỉ lời nói với người khác. Trẻ nhận ra được trạng thái cảm xúc, vui buồn, sợ hãi.Trẻ biểu lộ cảm xúc này qua nét mặt, cử chỉ. Trẻ biểu lộ sự thích thú giao tiếp bằng cử chỉ, lời nói với người khác. Trẻ nhận biết trạng thái cảm xúc, vui buồn, sợ hãi.Trẻ biểu lộ cảm xúc này qua nét mặt cử chỉ.Trẻ biểu lộ sự thân thiện với các đối tượng thú vị xung quanh như con vật, đồ vật.
+ Trẻ từ 24 – 36 tháng: Biểu lộ sự thích thú giao tiếp bằng cử và lời nói với người khác. Nhận biết cảm xúc vui, buồn, sợ hãi. Biểu lộ cảm xúc này qua nét mặt, cử chỉ, biểu lộ sự thân thiện với các đối tượng quen thuộc khác.
* Về kỹ năng xã hội:
- Nhờ sự dẫn dắt của người lớn-> Trẻ bắt chước các hành động của người lớn -> Điều kiện quan trọng giúp trẻ tiếp thu những điều người lớn dạy bảo, mở rộng vốn kiến thức, kinh nghiệm -> Đây là qua trình trẻ học kiến thức, kỹ năng hoạt động đúng với các đối tượng đồng thời lĩnh hội các quy tắc xã hội. Các chuẩn mực về hành vi lời nói, thái độ của người lớn có ý nghĩa quan trọng trong việc giáo dục trẻ.
Dấu hiệu đầu tiên của quá trình hình thành nhân cách là xuất hiện của sự tự ý thức.Đến 2 tuổi trẻ có nhiều khả năng gắn tên mình với bản thân -> muồn hành động để phân biệt mình, các hoạt động độc lập nhiều hơn.Trẻ hiểu về cơ thể mình, quan tâm các bộ phận cơ thể mình.
Từ Nhà trẻ xuất hiện khả năng đánh giá người khác và bản thân mình. Nhận xét chủ yếu là ngoan, hư -> luyện thói quen tốt, bỏ dần thói quen xấu -> khả năng điều chỉnh hành vi còn hạn chế. Người lớn phải kiên nhẫn, sát sao với trẻ.
Đến cuối Nhà trẻ, Mẫu giáo xuất hiện khủng khoảng tuổi lên 3.Lúc này trẻ phân biệt mình với người lớn.trẻ nhận ra sự trưởng thành của mình. Nhu cầu tự khẳng định mình trở thành động lực mạnh mẽ thúc đẩy trẻ hoạt động -> Dấu hiệu của sự trưởng thành đôi lúc hơi thái quá, trẻ bướng bỉnh... -> giai đoạn nhạy cảm, dễ gây ra căng thẳng trong quan hệ giữa trẻ với những người xung quanh -> Người chăm sóc trẻ nắm đặc điểm, biện pháp giáo dục phù hợp.
Nội dung phát triển tình cảm và kỹ năng xã hội cho trẻ nhà trẻ 25-36 tháng
*Phát triển tình cảm
- Nhận thức về bản thân
- Nhận biết cảm xúc
- Thể hiện cảm xúc
- Yêu thương mọi người xung quanh
* Phát triển kĩ năng xã hội
- Kĩ năng tự phục vụ
- Kỹ năng thực hiện các quy tắc, quy định ở lớp, gia đình và nơi công cộng
- Kỹ năng giao tiếp có văn hóa
ĐỐI VỚI TRẺ MẪU GIÁO
Mục tiêu cơ bản cần đạt:
+ Trẻ Mẫu giáo 3 – 4 tuổi:
* Về tình cảm:
- Nhận biết và thể hiện xúc cảm, tình cảm với con người, sự vật hiện tượng xung quanh, nhận ra cảm xúc vui, buồn, sợ hãi... qua nét mặt, giọng nói hoặc qua hình ảnh trong tranh. Trẻ biểu lộ cảm xúc vui buồn.
- Cảm nhận và thể hiện cảm xúc trước vẻ đẹp thiên nhiên, cuộc sống và hoạt động mang tính nghệ thuật.
* Về kỹ năng xã hội:
- Ý thức về bản thân nảy sinh còn mờ nhạt -> Tiếp xúc với thế giới xung quanh được mở rộng trẻ phát hiện nhiều mối quan hệ đa dạng, vừa rắc rối trẻ không hiểu được ngay-> Mượn trò chơi vận động để thâm nhập đời sống xã hội phức tạp của người lớn -> Học nhiều điều mới, rèn luyện kỹ năng, gắn kết hơn với bạn.
- 3 tuổi là khởi đầu hình thành ý thức bản ngã. Trẻ chủ quan và thơ ngây -> Do vậy trẻ hay đặt ra yêu cầu vô lý ngoài khả năng -> Người lớn cần kiên nhẫn tạo điều kiện cho trẻ hoạt động nhiều hơn với các đối tượng thuộc môi trường bên ngoài. Trẻ nhận ra các quy tắc phải tuân theo.
- Độ tuổi này cần cho trẻ cảm nhận sự quan tâm của người lớn -> Giáo dục mối quan hệ thân ái, tình cảm bắt đầu hình thành lứa tuổi mẫu giáo.Trẻ thể hiện kỹ năng xã hội chỉ chờ đến lượt chia sẻ quan tâm đến người khác. Trẻ ít phụ thuộc có thể chơi một mình trong thời gian dài -> Khẳng định mình mong muốn đạt tính tự lực -> Người lớn cần nuôi dưỡng lòng mong muốn độc lập, đáp ứng nhu cầu tự học.
+ Trẻ Mẫu giáo 4 – 5 tuổi:
* Về tình cảm:
- Nhận biết và thể hiện cảm xúc, tình cảm với con người sự vật, hiện tượng xung quanh: Nhận biết cảm xúc, vui buồn, sợ hãi, tức giận qua nét mặt, cử chỉ, giọng nói.
- Cảm nhận và thể hiện cảm xúc trước vẻ đẹp thiên nhiên của cuộc sống và các hoạt động mang tính nghệ thuật.
* Về kỹ năng xã hội:
- Thế giới nội tâm bắt đầu phong phú, cá tính bộc lộ. Có khuynh hướng tìm bạn thân hợp lý.Có dư luận -> Ảnh hưởng đến chuẩn mực đạo đức của trẻ và nhân cách của từng đứa trẻ.
- Thể hiện hành vi và quy tắc ứng xử: Biết trao đổi và thỏa thuận với bạn khi thực hiện một hoạt động chung.
+ Trẻ 5- 6 tuổi:
* Về tình cảm:
- Nhận biết và thể hiện cảm xúc, tình cảm với con người, sự vật hiện tượng.
- Cảm nhận và thể hiện cảm xúc trước vẻ đẹp thiên nhiên cuộc sống và hoạt động mang tình nghệ thuật.
- Trẻ thể hiện tình cảm trí tuệ, tích cực.
* Về kỹ năng xã hội:
- Trẻ nhận ra mình lớn nhất trong trường mầm non. Khả năng kiềm chế tốt hơn -> phục tùng các mục đích yêu cầu của người lớn song nhiệm vụ phải rõ ràng, dễ hiểu, yêu cầu cần phù hợp giáo viên cần động viên khuyến khích trẻ.
- Thể hiện ý thức về bản thân: Biết vị trí của mình trong gia đình. Biết vâng lời và làm những việc vừa sức.
- Thể hiện sự tự tin, tự lực. Tự làm một số việc đơn giản hàng ngày. Hoàn thiện công việc được giao.
- Hành vi và quy tắc ứng xử xã hội: Biết lắng nghe, trao đổi thỏa thuận chia sẻ kinh nghiệm với bạn.
Nội dung phát triển tình cảm và kỹ năng xã hội cho trẻ mẫu giáo
+ Trẻ 3- 4 tuổi
* Phát triển tình cảm
- Nhận thức về bản thân
- Nhận biết cảm xúc
- Thể hiện cảm xúc
- Yêu thương mọi người xung quanh
* Phát triển kĩ năng xã hội
- Kĩ năng tự phục vụ
- Kỹ năng thực hiện các quy tắc, quy định ở lớp, gia đình và nơi công cộng
- Kỹ năng giao tiếp có văn hóa
- Kỹ năng hợp tác
- Kĩ năng giải quyết mâu thuẫn
- Kĩ năng tôn trọng sự khác biệt
- Kĩ năng quan tâm, chia sẻ, cảm thông
- Kĩ năng chăm sóc và bảo vệ môi trường
+ Trẻ 4-5 tuổi và 5-6 tuổi
*Phát triển tình cảm
- Nhận thức về bản thân
- Nhận biết cảm xúc
- Thể hiện cảm xúc
- Yêu thương mọi người xung quanh
- Kìm chế cảm xúc tiêu cực
*Phát triển kĩ năng xã hội
- Kĩ năng tự phục vụ
- Kỹ năng thực hiện các quy tắc, quy định ở lớp, gia đình và nơi công cộng
- Kỹ năng giao tiếp có văn hóa
- Kỹ năng hợp tác
- Kĩ năng giải quyết mâu thuẫn
- Kĩ năng tôn trọng sự khác biệt
- Kĩ năng quan tâm, chia sẻ, cảm thông
- Kĩ năng chăm sóc và bảo vệ môi trường
NHỮNG ĐIỀU CẦN LƯU Ý
- Cầngiao lưu tình cảm, tiếp xúc gần gũi trẻ mục đích tạo ra sự tin tưởng gắn bó giữa trẻ với người xung quanh. Tăng cường sự phát triển các giác quan góp phần tích cực phát triển các kỹ năng xã hội.
- Luôn để ý thời gian giao lưu với trẻ ( lời nói, điệu bộ, cử chỉ...)
- Cần tạo cơ hội cho trẻ phát triển các giác quan với cấp độ tăng dần theo lứa tuổi
- Khi dùng lời nói giúp trẻ nắm các nội dung, yêu cầu thực hiện, nên kết hợp phương pháp trực quan nhằm giúp trẻ nhận thức đầy đủ chính xác. Giáo viên chuẩn bị trước cuộc trò chuyện: xác định mục đích, nội dung, cách đặt câu hỏi.
- Cần sử dụng phương pháp sử dụng tình huốngđể hình thành cho trẻ kỹ năng giải quyết vấn đề.Giáo viên bao quát cần tinh ý phát hiện tình huống có vấn đề tận dụng giáo dục trẻ.Giáo viên có thể đưa ra tình huống chưa xảy ra -> Tìm hướng giải quyết.
- Trẻ học qua chơi do đó cần sử dụng trò chơi.Trẻ nắm được kiến thức, kỹ năng một cách tự nhiên qua trò chơi là cơ hội cho trẻ trải nghiệm kiểm tra vốn kiến thức, kỹ năng.Một số trò chơi có thể khai thác: trò chơi học tập, trò chơi khoa học( khám phá, thử nghiệm) trò chơi đóng vai, trò chơi dân gian…
- Cho trẻ tham gia hoạt động lao động trẻ được làm quen và có tình cảm tích cực với hoạt động này. Rèn luyện nhiều kỹ năng vận dụng thực tế, có sự phối hợp hoàn thành công việc. Lao động vừa là nội dung, vừa là phương tiện giáo dục con người tạo cơ hội cho trẻ phục vụ bản thân, giúp đỡ người khác.
- Giáo viên cầnđộng viên, khuyến khích kịp thờiđúng lúc là biện pháp duy trì hứng thú trong quá trình hoạt động. Khi trẻ được khen trẻ biết mình được thừa nhận làm đúng, thúc đẩy trẻ hoạt động.
- Cho trẻ học bằng trải nghiệm thực tế :
+ Từ những nội dung thiết kế thành nhiều hoạt động phù hợp với chủ đề, không đặt để đưa vào một cách gượng ép, cần diễn ra một cách tự nhiên, các hoạt động gây hứng thú cho trẻ, giúp trẻ trải nghiệm tạo cơ hội cho trẻ bộc lộ được hết cảm xúc, tạo nhiều tình huống cho trẻ giải quyết bằng kỹ năng sống mà trẻ có được.
+ Ngoài ra, có thể đưa ra nhiều trò chơi, hợp tác nhóm, trò chuyện để trẻ chia sẻ, khám phá theo nhiều cách khác nhau, phù hợp với điều kiện cụ thể ở lớp, chơi là phương thức học chủ yếu của trẻ mầm non và chơi ảnh hưởng đến phát triển mọi lĩnh vực của trẻ trong đó có sự phát triển tình cảm và kỹ năng xã hội.
+ Những hoạt động cần đơn giản, gần gũi, thiết thực với cuộc sống của trẻ, phù hợp với khả năng, kinh nghiệm của trẻ. Không nên đưa những hoạt động quá cao siêu, trừu tượng, áp đặt.Các hoạt động có thể tổ chức mọi lúc, mọi nơi trong ngày.
+ Có thể nói giáo dục phát triển tình cảm - kỹ năng xã hội cho trẻ qua trải nghiệm, qua hoạt động thực tế và bằng việc tương tác, thay đổi bản thân để phù hợp với môi trường sống là một biện pháp hay, sinh động, hấp dẫn. Thông qua đó nhằm giúp trẻ khẳng định và tỏa sáng với cộng đồng./.